Mija właśnie rok odkąd szkoły przeszły na edukację zdalną. Choć w tym czasie niektórzy uczniowie na krótki czas mogli powrócić do szkół lub realizować zajęcia w formie mieszanej (stacjonarnej i online), to w większości daje się odczuć wśród rodziców, uczniów i nauczycieli ogólne zmęczenie nauczaniem zdalnym. W 2020 roku zespół badaczy z AGH w Krakowie, UAM w Poznaniu oraz Uniwersytetu Gdańskiego zrealizował badanie po moim kierownictwem wśród prawie 3000 uczniów, rodziców i nauczycieli z 34 szkół w całej Polsce, którego celem było rozpoznanie funkcjonowania tych grup w czasie realizacji edukacji zdalnej. Interesowały nas nie tylko kwestie techniczne, związane z przygotowaniem technicznym czy sposobem realizacji zajęć online, ale również relacje, aktywności podejmowane online i offline, doświadczane emocje czy czas korzystania z urządzeń ekranowych.
Wyniki przeprowadzonego badania pokazują, jak dużym wyzwaniem dla uczniów, nauczycieli i rodziców było przejście z dnia na dzień na zdalną formę nauczania oraz z jakimi kosztami się to wiązało. Nie chodzi oczywiście tylko o koszty finansowe, ale także o koszty psychologiczne.
Jak pokazują wyniki naszego badania, dla 26% rodziców (z grupy 979) oraz 29% nauczycieli (z grupy 671) udział w edukacji zdalnej wiązał się z zakupem nowego sprzętu i dodatkowego transferu danych internetowych. Także część uczniów (13%) uzyskała sprzęt, pożyczając go od innych.
Sama edukacja zdalna została oceniona przez badanych w sposób zróżnicowany. 50% badanych uczniów oceniło lekcje prowadzone online jako mniej interesujące niż przed pandemią, natomiast 60% badanych rodziców oceniło przygotowanie szkoły i nauczycieli raczej dobrze i zdecydowanie dobrze. Warto zauważyć, że dla pewnej grupy uczniów lekcje prowadzone na żywo online nie były odpowiednie. Około 30% z nich nie mogło się skoncentrować na tym, co mówił nauczyciel i miało trudności z rozumieniem przekazywanej wiedzy, a co 5 uczeń nie potrafił wykonywać na czas zadań zlecanych do zrobienia w trakcie trwania lekcji.
Jeśli chodzi o koszty psychologiczne, jakie w trakcie edukacji zdalnej ponieśli uczniowie, rodzice i nauczyciele, to we wszystkich grupach widać wzrost przemęczenia fizycznego i psychicznego oraz liczby czasu poświęcanego na naukę lub pomaganie w nauce, a także czasu spędzanego przed urządzeniami ekranowymi. 10% badanych uczniów przez cały czas odczuwało wyraźne symptomy nastroju depresyjnego (smutek, przygnębienie, chęć płaczu), przy czym ogólny dobrostan psychiczny jest wyraźnie niższy u dziewcząt (aż 23% z nich odczuwało wyraźne symptomy nastroju depresyjnego) niż u chłopców (tylko 8%). Aż 60% badanych uczniów zadeklarowało, że musiało poświęcić więcej czasu na naukę podczas edukacji zdalnej niż w okresie sprzed epidemii, zaś w przypadku rodziców ponad połowa badanych przyznała, że musiała poświęcić więcej czasu na naukę z dzieckiem lub dziećmi. Duża odpowiedzialność, jaka spoczywała na nauczycielach, wiązała się ze wzrostem czasu, jaki poświęcali na przygotowanie do zajęć. Prawie wszyscy badani (90%) zadeklarowali, że edukacja zdalna wiązała się w ich przypadku z większą ilością czasu na przygotowanie się do zajęć.
W sposób naturalny wydłużył się również czas spędzany przed urządzeniami ekranowymi u uczniów i nauczycieli. Aż połowa z nich korzystała w dni robocze dziennie 6 godzin i więcej, prawie co trzeci uczeń i nauczyciel korzystał tyle samo czasu w weekendy. Wzrost czasu spędzanego online oraz ciągła gotowość do reagowania na zadania wysyłane przez nauczycieli przełożyły się na negatywne nawyki w używaniu urządzeń ekranowych. 66% uczniów przyznało, że bardzo często korzystało z urządzeń ekranowych tuż przed pójściem spać, a połowa z nich stwierdziła, że czuła się przeładowana informacjami. Ponadto 34% uczniów bardzo często lub często czuło się niewyspanych z powodu korzystania do późna w nocy z urządzeń ekranowych. W konsekwencji u 40% uczniów nastąpiło rozregulowanie rytmu dobowego wynikające z częstego siedzenia do późna w nocy i towarzyszącemu temu dłuższemu spaniu.
Choć z powodów epidemicznych, organizacja nauczania zdalnego wydaje się być słusznym rozwiązaniem, warto być świadomym kosztów, zwłaszcza psychologicznych, jakie ponoszą wszyscy jej uczestnicy. Jest to trudny czas zarówno dla nauczycieli, na których spoczywa odpowiedzialność za rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny młodych ludzi, a także dla uczniów i ich rodziców, którzy jak nigdy wcześniej potrzebują dużego wsparcia, jak sobie radzić w tym nieprzewidywalnym i stresogennym czasie.
Więcej o badaniu można przeczytać na stronie: www.zdalnenauczanie.org
dr hab. Grzegorz Ptaszek, prof. AGH
Wydział Humanistyczny, AGH w Krakowie
w tej kwestii mam mieszane uczucia. Nic nie zastąpi nauki w szkole.